به مناسبت روز درختکاری و هفته منابع طبیعی (15 تا 22 اسفندماه)
درختان، از نعمت های پرارزش و حیات بخشی هستند که خداوند برای انسان آفریده است تا همواره از فایده های گوناگون و بسیار آن استفاده کنند و پیوسته به یاد او باشد. ما هم می خواهیم به شکرانه این نعمت خدادادی و به پاس حق شناسی از آن، دستکم در روز درختکاری، از درخت ها بیشتر بدانیم تا به ارزش واقعی آنها پی برده و از آنان به درستی استفاده کنیم. باشد که بتوانیم از این راه، شکر این نعمت بزرگ الهی را به جای آوریم.
درختکاری در آیینه روایات
رسول اکرم صلی الله علیه و آله درباره ثواب درختکاری فرمودند: «هر که درختی را بکارد تا به ثمر برسد، خدا در عوض آن، درختی را در بهشت به او اختصاص می دهد». نیز از آن حضرت صلی الله علیه و آله است که: «هر مسلمانی که بذری بیفشاند یا نهالی بنشاند و از حاصل آن بذر و نهال، پرنده یا انسانی بخورد، برای او صدقه محسوب می شود».
امام صادق علیه السلام نیز در این باره فرمود: «ثواب شش چیز پس از مرگ مؤمن به وی می رسد: فرزندی که برای او آمرزش خواهی کند، قرآنی که از او بماند و قرائت شود، نهالی که بکارد، چاهی که حفر کند، صدقه جاریه و نیز سنت پسندیده ای که پس از وی بدان عمل شود».
حفاظت از درختان
درختان، جزئی از منابع طبیعی و ملی و متعلق به محیط زیستی هستند که همه افراد در آن زندگی می کنند. تک تک افراد از این سرمایه های طبیعت بهره دارند و از آن سود می برند. آنها هر لحظه از هوای لطیف و پاکیزه ای که درختان به وجود می آورند، استفاده می کنند و این تنها یکی از سودمندی های بسیار درختان است. بنابراین، می توان گفت تخریب و نابودی این منابع طبیعی، ستم در حق همگان است و حفظ درخت و دیگر منابع طبیعی، وظیفه عمومی و به سود همه ماست و بهره های معنوی فراوانی نیز دارد. در روایتی از رسول اکرم صلی الله علیه و آله آمده است: «هر کس درخت موز یا درخت سدری را سیراب کند، گویا مؤمن تشنه ای را سیراب کرده است». امام صادق علیه السلام نیز درباره حفاظت از درختان فرمودند:«خداوند درخت را برای انسان آفرید. از این رو، او باید درخت را بکارد، آن را آبیاری کند و در حفظ آن کوشا باشد».
خطر نابودی جنگل
تخریب جنگل، سبب نابودی گونه های مختلف گیاهی و جانوری می شود و زندگی انسان را نیز به طور جدّی تهدید می کند. متأسفانه در سال های اخیر، افزایش جمعیت، توسعه شهرها، افزایش تقاضای فرآورده های چوبی و...، سبب شده است که دخالت آدمی در حیات جنگل ها فزونی یابد و از منابع طبیعی، بیش از حد بهره برداری شود. بدین ترتیب، هر روزه جنگل های بسیاری از دست می رود و زندگی انسان به مخاطره می افتد. از سوی دیگر، آسیب هایی که به محیط زیست می رسد، به دست کسانی است که از ارزش و اهمیت درختان آگاهی کافی ندارند. بنابراین، برای حفظ منابع طبیعی، لازم است همه افراد را از سودمندی های بسیار درختان و دیگر منابع طبیعی آگاه کرده، زیان های جبران ناپذیر نابودی این منابع ارزشمند و حیاتی را به آنها گوشزد نمود.
فواید درختان
درختان، از موهبت های پرسود الهی هستند که خداوند مهربان، در دسترس و اختیار انسان قرار داده است. از گیاهانْ فرآورده های دارویی، صنعتی، بهداشتی و آرایشی فراوانی به دست می آید. گیاهان، مهم ترین و مؤثرترین تولید کنندگان غذا در خشکی هستند و لوازم معاش و روزی انسان و دیگر موجودات را تأمین می کنند. در واقع، منابع حیوانی که ما از گوشت آن ها استفاده می کنیم نیز از همین گیاهان تغذیه می کنند. بقایای شاخ و برگ درختان، مواد ارزشمندی به خاک می دهد و خاک را غنی می سازد. از سوی دیگر، درختان مانع فرسایش خاک شده و از برخی بلاهای طبیعی جلوگیری می کنند و وجود درختان و پوشش های گیاهی در اطراف شهرها و مزارع، آنها را از هجوم سیل و توفان حفظ می کند.
فرآورده های دارویی درختان
گیاهان در زندگی ما نقش فراوانی بر عهده دارند. از دیرباز، آدمی از گیاهان برای درمان بیماری ها استفاده می کرده است. برای مثال، سال ها از پوست درخت بید برای کاهش تب بیماران استفاده می کرده اند. انسان پس از شناخت ماده تب بر بید (سالیسین)، توانست از روی آن، آسپرین را بسازد که دارویی مسکّن و تب بر است.
برای درمان بیماری مالاریا نیز، از پوست درختی به نام «سین کونا» استفاده شده است. پوست درخت این گیاه، ماده ای به نام «کینُن» دارد که میکروب مالاریا را می کشد. البته، گیاهان دارویی فراوان اند و هر یک، در درمان بیماری معیّنی تأثیر دارد.
درختان و کاهش آلودگی ها
درختان، تصیفه کننده هوا هستند. آنها از آلودگی هوا می کاهند و آن را خنک، سالم و پاکیزه نگاه می دارند. تبادل مواد بین هوا و درخت، به وسیله برگ ها صورت می گیرد. برگ ها، دی اکسید کربن را می گیرند و به اکسیژن، که ماده ای حیاتی برای تنفس انسان است، تبدیل می کنند.
درختان و درختچه ها، به ویژه درختان پرشاخ و برگ، صدا را انعکاس می دهند. بنابراین، وقتی جلو منازل مسکونی و ساختمان ها درخت باشد، شاخ و برگ آن ها، سر و صدای بیرون را منعکس کرده، مانع ورود آن به داخل منزل می شود. بدین ترتیب، با کاشتن درخت در اطراف منازل، بیمارستان ها و مناطق مسکونی، می توان از ورود سر و صداهای مختلف و فراوان محیط به ساختمان جلوگیری کرد و با کاهش و خنثی کردن سر و صداها، در محیطی آرام زندگی نمود.
اهمیت درختان میوه دار
خداوند متعال، در آیات بسیاری به درختان میوه دار اشاره کرده، ما را به استفاده از آن ها دعوت نموده، و به شکرگزاری و تعقل و تدبر در آنها امر فرموده تا بر معرفت و ایمان ما به خداوند بزرگ افزوده گردد. برای مثال در سوره انعام آیه 99 می فرماید:«شما در آن باغ ها هنگامی که میوه آن پدید آید و برسد، به چشم تعقل بنگرید که در آن، آیات و نشانه های قدرت خدا، برای اهل ایمان پدیدار است».
در میان درختان، درختان میوه دار از اهمیت بیشتری برخوردارند؛ چنان که مراقبت از آنها، بیشتر سفارش شده است. همچنین گفته شده که کاشتن درختان میوه دار، پاداش بیشتر و قطع کردن آنها، گناه بزرگتری را در پی دارد. از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: «قطع بی رویه درختان میوه دار، عذاب سخت الهی را در پی دارد».
درختان، جلوه های طبیعت
خداوند مهربان، زمین را با باغ های زیبا و گل های گوناگون زینت داد و جلوه های زیبایی آفرید که هر بیننده ای را به شگفتی وامی دارد و به وجد می آورد. سپس ما را به سیر و سیاحت در میان این طبیعت زیبا و شگفت آور سفارش کرد و به سوی این پدیده های دینی که نشانه هایی از خالق هستی در خود دارند، فراخواند. درختان، چشم اندازهای طبیعت هستند وانسان نیازمند این طبیعت زیباست. هرگاه، خسته و افسرده باشد، با دیدن باغ های پر از شکوفه و گل و شنیدن نغمه پرندگانی که بر شاخ و برگ این درختان زیبا نشسته اند، به وجد آمده، شادمان و مسرور می گردد و نیرو و نشاط خود را باز می یابد. سرسبزی و طراوت طبیعت، غبار ملال و افسردگی را از تن انسان می زداید و شادابی و نشاط را در وجود او پدیدار می کند.
درختان، تفرجگاه آدمیان
بوستان ها، به سبب انبوه درختان سرسبز و با طراوت، محل تفریح و تفرج مردم در شهرها هستند. اهالی شهر، گاه خسته از این همه دود و غبار شهر و یک نواختی زندگی در آن، به لطف و سرسبزی درختان، به بوستان ها پناه می برند تا در هوای پاکیزه و لطیف آن، نفسی تازه کنند و در سبزینگی و طراوت آنها، شادی و نشاط خود را بازیابند.
اما متأسفانه برخی پس از استفاده از سخاوت این درختان زیبا، با سنگدلی، زخم هایی فراوان بر جان و دل آن ها می زنند. روی تنه سبز و زنده آن ها کنده کاری می کنند، یادگاری می نویسند و گاه صرف عادت یا بازی و تفریح، پوست از تنه آن ها می کنند، شاخه هایشان رامی شکنند و دست آخر هم، پس مانده های غذا و زباله های خود را به پای آنان می ریزند و رهایشان می کنند. به راستی آیا درختان سزاوار این همه بی رحمی هستند؟
درختکاری، کار و تفریح
کشاورزی،درختکاری یا باغبانی، نوعی اشتغال درآمد زاست که رزقی پاک و حلال از آن به دست می آید. همچنین، کارکردن در دل طبیعت، بسیار لذت بخش است. درختکاری و کشاورزی، افزون بر درآمدزا و خداپسندانه بودن، نوعی سرگرمی و کاری مفید و فرح بخش نیز به شمار می آید؛ چه در سطحی کلان و برای تأمین نیاز جامعه و روزی خانواده، و چه تنها برای سرگرمی و تأمین مصارف خانواده. در روایتی از حضرت علی علیه السلام آمده است: «کسی که آب و خاک در اختیار دارد و در عین حال فقیر است، خداوند او را از رحمت خود دور سازد». امام صادق علیه السلام نیز در این باره می فرماید: «کشاورزی و درختکاری کنید. به خدا قسم آدمی زاده هیچ عملی حلال تر و پاکیزه تر از آن انجام نمی دهد».
درختان، نشانه های وجود خداوند
خداوند سبحان در آیاتی از قرآن، درختان را یکی از نشانه های خود معرفی کردند. حضرت علی علیه السلام نیز در این باره چنین می فرماید:«خداوند، پدیده ها را از هیچ آفرید. نمونه ای در آفرینش نداشت تا از آن استفاده کند، یا نقشه ای از آفریننده ای پیش از خود، که از آن در آفریدن موجودات بهره گیرد. نمونه های فراوان، از ملکوت قدرت خویش و شگفتی های آثار رحمت خود را به ما نشان داده که همه با زبان گویا به وجود پروردگار گواهی می دهند و بی اختیار، ما را به شناخت پروردگار می خوانند. در آنچه آفریده، آثار صنعت و نشانه های حکمت او پدیدار است که هر یک از پدیده ها، حجّت و برهانی بر وجود او به شمار می آید. گرچه برخی مخلوقات به ظاهر ساکت اند، ولی بر تدبیرخداوندی گویا، و نشانه های روشنی بر قدرت و حکمت او هستند».
درختان، نشانه قدرت الهی
درختان، نشانه هایی از قدرت پروردگارند. در خلقت درختان، مرگ و زندگی آنها و نیز هنگامی که از آنان میوه پدید می آید، آثار قدرت و حقانیت خداوند بلندمرتبه نمایان است. وقتی درختان پس از فصل خزان و مرگ، به نفسِ باد بهار زنده می گردند، در واقع بخشی از قدرت و حکمت پروردگار توانا را در پیش روی همگان به نمایش می گذارند.
خداوند قادر، در آیه 21 سوره زمر، ما را چنین مورد خطاب قرار می دهد:«آیا نمی بینی که خدا از آسمان آب باران نازل گردانید و درون نهرها روان ساخت و نیز انواع گیاهان گوناگون بدان برویاند و باز (از سبزی و خرمی) رو به خزان آورد و نخست بنگری که زرد شود. آن گاه خداوند آنها (چوب و علف) خشک گرداند و صاحبان عقل، در آن متذکر (قدرت الهی) می شوند».
درختان نشانه های معاد
خشکیده و سپس سبز و خرم شدن درختان، یا به عبارتی دیگر مرگ و حیات دوباره آن ها، خود نمودی از معاد، و گواهی است بر اثبات فرموده خداوند که انسان را نیز همین گونه پس از مرگ، از خاک بیرون می آورد و بر این کار تواناست.
خداوند متعال در بسیاری از آیات قرآن، آنان را که در وقوع قیامت و بر قدرت خدا بر برانگیختن مردگان شک دارند، به خلقت انسان و مرگ و زندگی درختان، به عنوان نمونه ای مسلّم از معاد توجه داده است. در آیاتی چنین می خوانیم: «و زمین را (در فصل زمستان) خشک و مرده می بینی، اما هنگامی که آب باران فرو می فرستیم، به حرکت درمی آید و می روید واز هر نوع گیاهان زیبا می رویاند. این به دلیل آن است که (بدانید) خداوند حق است و اوست که مردگان را زنده می کند و بر هر چیزی تواناست، و این که رستاخیز آمدنی است و شکی در آن نیست و خداوند تمام کسانی را که در قبرها هستند، زنده می کند».
